Çocuklarda Gelişim Değerlendirmesi

Erken çocukluk dönemi, yaşamın ilköğretim dönemine kadar olan yılları kapsayan, gelişimin hızlı seyrettiği ve ileriki yıllar için temel oluşturan kritik bir dönemdir.
Dolayısıyla özellikle bu dönemde bebeğin ya da çocuğun varolan gelişim düzeyini belirlemek, olası gelişimsel gecikme ve riskleri saptamak adına yapılan gelişimsel değerlendirmeler önem arz etmektedir.

Peki gelişimsel değerlendirme nedir?

Çocukların zihinsel, dil, motor, özbakım, sosyal-duygusal gelişim düzeylerine paralel olarak yapması beklenen davranış ve becerileri yapıp yapmadığını belirleyen, risk belirten noktaları erkenden saptamamıza yardımcı olan ve olası gelişimsel gecikmeleri ortaya koyan, alanında eğitim almış uzman kişiler tarafından yapılan bir değerlendirmedir. Gelişimsel değerlendirme, dezavantajı olan çocuklar için erken müdahale olanağı sağlar. Ancak tanılanmış bir hastalığı, bilinen bir sorunu olan çocuklara da uygulanabilmektedir.

Bebek ve çocukların bilişsel, ince ve kaba motor, sosyal, dil ve davranış alanındaki becerilerinin kontrol edilmesi gelişim değerlendirmesinin ilk aşamasıdır.
Gelişim becerilerinin yanı sıra bebek ve annenin günlük yaşam düzenini, anne ve bebeğin ilişki kalitesini, annenin ruh sağlığı ve bebeğin büyüdüğü ortamın gelişimini destekleyici olup olmadığının kontrol edildiği görüşmeler “gelişimsel değerlendirme” olarak tanımlanır.

Gelişimsel değerlendirme neden gereklidir?

Sağlıklı da olsa, gelişimsel sorunuda olsa çocukların gelişimini değerlendirmek ve takip etmek çok önemlidir. Elbette ki anne baba olarak çocuğunuzun gelişimini; oyunlarına, konuşmalarına, davranışlarına bakarak takip edebilirsiniz. Anne babalar ve çocuğa bakım veren diğer yetişkinler çocuğa en yakın olmaları bakımından yeni adımları gözlemleyebilmede avantajlı olsa da zaman zaman anne baba ve bakım veren diğer yetişkinlerin gözünden kaçan detaylar gelişimsel açıdan önem arz etmektedir.

Tam bu noktada olası gelişimsel gecikme ve riskleri saptamak adına bir çocuk gelişimi uzmanına başvurarak gelişimsel değerlendirme yapılmalıdır.
Gelişimsel gecikme çocuklarda 6 yaşına kadar fark edilirse “gelişim geriliği” olarak tanımlanır. Gelişim geriliği tek bir alanda olabileceği gibi iki yada daha fazla alanda da olabilmektedir.
Bu noktada yapılan gelişimsel değerlendirme, erken müdahale ve izlem, gerekli yönlendirme ve tedavi için önemli bir basamaktır.
Çocukların gelişimsel değerlendirmesi yapılırken ana amaç, genel ya da alana özgü bir gelişim gecikmesi olup olmadığını belirlemektir.

Gelişimsel değerlendirme nasıl yapılır?

Öncelikle belirtmek istediğim bir nokta var. O da çocuğunuza gelişimsel değerlendirme yapmak için gelişimsel bir risk altında olma zorunluluğu olmadığıdır. Çocuğunuzun var olan gelişimini, edindiği beceri ve bilgi düzeyini öğrenmek, gelişimini nasıl destekleyeceğiniz konusunda danışmanlık almak adına da gelişimsel değerlendirme yaptırabilirsiniz.

Gelişimsel değerlendirme testlerinde çocukların 5 temel gelişim alanı değerlendirilir. Bunlar;

1. Zihinsel Gelişim
2. Sosyal-Duygusal Gelişim
3. İnce/Kaba Motor Gelişim
4. Dil Gelişimi
5. Özbakım Gelişimi

Değerlendirmeye başlamadan önce çocuğun takvim yaşı gün/ay/yıl olarak hesaplanır. Preterm bebek ve 2 yaşın altındaki çocuklarda doğum haftasına göre gerekli yaş düzeltmesi yapıldıktan sonra çocuğun belirlenen yaş aralığında beklenen becerileri yapıp yapamadığı değerlendirilir.

Zihinsel, sosyal-duygusal, motor ve dil gelişim alanları çocukla birlikte birebir uygulamayla değerlendirilirken, özbakım alanındaki gelişim düzeyi genellikle anne ve baba ile yapılan görüşmeyle değerlendirilir.
Değerlendirmeyi yapan kişi çocuğu yönlendirmez ve yardım etmez. Anne ve babadan da aynı yaklaşımı göstermeleri beklenir. Değerlendirmeyi yapan kişi yalnızca çocuğun bulunduğu yaş aralığındaki becerilere yönelik sorular sorar, yönergeler vererek yerine getirmesini bekler.

Çocuğun kaygı düzeyine göre anne-baba değerlendirme esnasında odada bulunabilir ancak anne-babalar genellikle değerlendirme esnasında çocuğa yardım etme eğiliminde olabildiklerinden dolayı müdahale etmemeleri, doğru veya yanlış cevapta herhangi bir tepki vermemeleri hatırlatılarak oturma düzeni çocuğun anne-baba ile göz teması kuramayacağı şekilde yapılmalıdır.
Gelişimsel değerlendirmede amacımız çocuğun gelişimsel düzeyini, gelişimsel gecikme gibi normalden sapmaları belirlemek olduğundan dolayı yaşıtlarından ne kadar ileride olduğu konusunda bir yargıya varılamaz. Çocuğunuzun yaşıtlarından ileride bir gelişim sergilediğini düşünüyorsanız 6 yaşını beklemeli ve bir zeka testi yaptırmalısınız.

Çocuğuma kaç yaşında gelişimsel değerlendirme yaptırabilirim?

Bunun için belirli bir yaş bulunmamakla birlikte Amerikan Pediatri Akademisi, sağlıklı çocukların 9, 18 ve 30. aylarda standart bir araç ile gelişimlerinin değerlendirilmesini önermektedir. Elbette ki önerilen aylar dışında da istediğiniz zaman bir çocuk gelişimi uzmanına başvurarak gelişimsel değerlendirme yaptırabilirsiniz.

Günümüzde Yaygın Olarak Kullanılan Bazı Gelişimsel Değerlendirme Araçları;

➔ Ankara Gelişim Tarama Envanteri– AGTE
➔ Bayley Bebek ve Küçük Çocuklar İçin Gelişim Ölçeği– Bayley II-III
➔ Denver II Gelişimsel Tarama Testi- Denver II
➔ Erken Gelişim Evreleri – EGE ( Ages and Questionnaire)
➔ Gazi Erken Çocukluk Değerlendirme Aracı- GEÇDA

Yazar: Gizem Nur Şanlıtürk, Çocuk Gelişimci

Instagram: @cocukgelisimci.gizemsanliturk

Ayrıca ‘Çocuklarda Dil Gelişimi’ başlıklı yazımızı okumak için buraya tıklayın.